KIẾN THỨC NUÔI DẬY CON PHÁT TRIỂN TOÀN DIỆN

Khi trẻ bị tiêu chảy cấp, các bậc cha mẹ cần chế độ chăm sóc hợp lí để trẻ nhanh chóng khỏi bệnh, phục hồi sức khỏe.

Tiêu chảy là bệnh thường gặp trong mùa hè. Bệnh do lỵ trực trùng hoặc Rotavirus gây ra, tập trung ở trẻ dưới 6 tuổi. Vấn đề đặt ra là cần chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cấp thế nào cho đúng cách? Bài viết sau đây sẽ giúp các bậc cha mẹ một số kiến thức cơ bản.

Tiêu chảy thường được định nghĩa là đi cầu phân lỏng hoặc tóe nước trên 3 lần trong ngày. Phân lỏng là phân không thành khuôn, trừ những trẻ bú mẹ, thường đi mỗi ngày một vài lần phân nhão, đối với những trẻ này xác định tiêu chảy thực tế là phải dựa vào tăng số lần hoặc tăng mức độ lỏng của phân mà các bà mẹ cho là bất thường. Bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ em có thể do vi khuẩn hoặc virut gây ra. Vì vậy trong điều trị bệnh có điểm khác nhau cơ bản là: nếu do vi khuẩn gây bệnh thì cần phải dùng thuốc kháng sinh để diệt vi khuẩn; trái lại nếu do virut gây ra thì không dùng thuốc kháng sinh vì thuốc không có tác dụng diệt virut.

Do tiêu chảy làm cho trẻ bị mất nước và mất muối nên trong chăm sóc và điều trị rất cần bù lại khối lượng nước và muối đã bị mất do tiêu chảy cho trẻ. Ngoài việc bù nước cho trẻ thì ăn uống đúng cách cũng là một nhân tố quan trọng giúp cho trẻ mau khỏi bệnh.

Làm thế nào để nhận biết trẻ bị mất nước do tiêu chảy?
Mất nước nhẹ: Trẻ khát nước và đòi uống. Ở trẻ nhỏ chưa biết nói chỉ biết quấy khóc chỉ khi cho uống nước đủ mới hết khóc.

Mất nước vừa: Ngoài khát nước trẻ có biểu hiện khô mắt, niêm mạc môi, miệng khô, da nhăn nheo. Trẻ nhỏ có thể thóp lõm xuống, mắt trũng lại, ngủ mắt nhắm không kín, trẻ khóc không có nước mắt, nước dãi…

Mất nước nặng: Ngoài các triệu chứng trên sẽ thấy trẻ có dấu hiệu đặc biệt về thần kinh như lừ đừ, có khi vật vã hoặc li bì hôn mê hoặc có những cơn co giật.

Khi nào cần truyền dịch? Những trẻ mất nước nhẹ có thể điều trị tại nhà. Trẻ mất nước vừa thì tùy theo tình trạng chung của trẻ có thể được chữa tại nhà có hướng dẫn của thầy thuốc hoặc nhập viện điều trị. Những trẻ mất nước nặng nhất thiết phải nhập viện điều trị. Chú ý, trẻ mất nước vừa nhưng không uống được, uống vào lại nôn và những trẻ mất nước nặng nhất thiết phải truyền dịch để bù nước và điện giải.

Những việc cần làm khi trẻ bị tiêu chảy: Ngay khi trẻ bị tiêu chảy cần cho trẻ uống bù nước, tốt nhất là uống oresol (nhớ pha theo đúng chỉ định trên bao bì). Cho trẻ uống từ từ từng muỗng một uống cho tới khi hết khát. Nếu trong 24 giờ không uống hết lít dung dịch đã pha thì đổ đi pha khác vì dung dịch đã pha sẽ hỏng.

Tiếp tục cho trẻ ăn và bú bình thường (nếu trẻ còn bú) chú ý dùng thức ăn dễ tiêu: cháo thịt nạc, thịt gà nấu với cà rốt, khoai tây. Nếu trẻ dùng sữa hộp thì nên pha loãng gấp đôi mức bình thường.

Những sai lầm cần tránh khi chăm sóc trẻ bị tiêu chảy
Một số bà mẹ sai lầm là khi trẻ tiêu chảy lại không cho trẻ ăn đầy đủ và không cho uống nước vì sợ làm tiêu chảy tăng dẫn đến trẻ tiêu chảy đã mất nước lại càng mất nước trầm trọng gây nguy hiểm hơn.

Sai lầm thứ hai là tự ý dùng thuốc kháng sinh. Ngày nay, các công trình nghiên cứu đã chứng minh rằng, trong khi trẻ tiêu chảy, cơ thể vẫn hấp thu được nước theo đường uống và hấp thu được tới 60% các thức ăn đưa vào theo đường tiêu hóa. Hơn nữa, phần lớn nguyên nhân tiêu chảy do virut nên dùng kháng sinh hoàn toàn vô ích mà còn làm trẻ mệt thêm. Do vậy chỉ dùng kháng sinh khi có chỉ định của bác sĩ, chẳng hạn do tiêu chảy đã xác định do nguyên nhân vi khuẩn hoặc tiêu chảy có biến chứng bội nhiễm, viêm phổi…

Luôn luôn pha và uống dung dịch oresol đúng liều lượng
Bệnh tiêu chảy gây mất nước và muối nhiều, làm cho trẻ nhỏ nhanh suy kiệt, nên phải bù nước và muối kịp thời.Cách bù nước và muối tốt nhất và dễ thực hiện nhất tại nhà là cho trẻ uống dung dịch oresol (ORS). Điều quan trọng nhất để dung dịch ORS có tác dụng chữa bệnh là phải pha đúng liều lượng. Cách pha đúng là làm theo hướng dẫn ghi trên nhãn gói oresol. Trên thị trường hiện nay có nhiều loại oresol để bù nước và điện giải: gói pha 1 lít nước; gói pha 200ml, gói pha 250ml. Pha với nước đun sôi để nguội.

Khi pha cần pha đúng nồng độ các chất điện giải mới dễ hấp thu vào cơ thể. Bạn nên dùng các loại cốc, bình chia độ để đo đúng lượng nước cần pha. Cách uống: trẻ dưới 2 tuổi, uống 50 – 100ml/lần tiêu chảy; trẻ 2 – 9 tuổi, uống 100 – 200ml/lần tiêu chảy; trẻ lớn hơn 10 tuổi và người lớn uống tùy theo nhu cầu cơ thể. Nếu bệnh nặng cho uống ORS 5ml/kg/giờ, kết hợp với truyền dịch.

Nếu không có ORS có thể pha dịch thay thế gồm: 8 thìa nhỏ (thìa cà phê) đường, 1 thìa nhỏ muối pha trong 1 lít nước; hoặc nước cháo 50g gạo và một nhúm (3,5g) muối hoặc nước dừa non có pha một nhúm muối. Bệnh nhân bị nôn nhiều nên uống từng ngụm nhỏ.

Chú ý pha đúng khối lượng nước vì nếu pha quá loãng, hàm lượng chất điện giải sẽ không đủ, có thể gây nguy hiểm cho trẻ; ngược lại nếu pha quá đặc, trẻ sẽ bị ngộ độc muối, thậm chí có thể nguy hiểm đến tính mạng do lượng muối trong máu quá cao sẽ rút nước từ các tế bào ra, khiến cơ thể bị mất nước và rối loạn điện giải nghiêm trọng hơn. Sai lầm dễ mắc là cho trẻ uống quá nhiều nước lọc.

Vì dung dịch ORS hơi khó uống, một số bà mẹ thấy con không muốn uống, thì dụ con bằng cách uống một ít nước lọc rồi uống ORS. Nhưng làm như vậy hậu quả là trẻ uống nước lọc quá nhiều, bụng trướng lên, rất nguy hiểm, chỉ bù được nước mà không bù được điện giải.

Cho trẻ bị tiêu chảy ăn uống đầy đủ, nhiều bữa
Khi chăm sóc trẻ bị mắc tiêu chảy ngoài việc bù nước cho trẻ các bà mẹ nên chú ý cho trẻ ăn uống đầy đủ các chất dinh dưỡng. Do trẻ bị đi ngoài nhiều lần, mất nước mất muối nên trẻ rất nhanh mệt mỏi suy kiệt, vì vậy việc cho ăn là rất quan trọng để bù lại năng lượng bị mất và nâng cao sức đề kháng cho trẻ. Những ngày trẻ bệnh, bạn cần cho ăn thức ăn mềm và lỏng hơn bình thường, nhưng vẫn phải đủ các chất dinh dưỡng là đạm, đường, béo, vitamin và khoáng chất.

Bình thường nước được tái hấp thu ở ruột (trên); Khi bị tiêu chảy nước quá nhiều theo phân ra ngoài (dưới).

Vì đường tiêu hóa của trẻ đang bị tổn thương, nên cần cho trẻ ăn thành nhiều bữa nhỏ, khoảng cách giữa các bữa ăn khoảng 2 giờ.

Cần cho trẻ ăn đủ các bữa với các loại thức ăn nấu chín kỹ, bổ dưỡng, dễ tiêu như ăn cháo với thịt gà, thịt lợn nạc… không nên bắt trẻ nhịn ăn hoặc kiêng khem. Cần cho trẻ ăn thêm trái cây chín hoặc nước trái cây như: chuối, cam, đu đủ… Không nên dùng các loại thực phẩm có nhiều đường, nhiều chất xơ và khó tiêu hóa.

Sai lầm hay mắc phải là: chỉ cho ăn cháo trắng với muối, không cho trẻ uống sữa, kiêng tất cả các loại thực phẩm khác vì sợ con bị tiêu chảy nặng hơn. Nếu làm như thế thì sẽ khiến trẻ dễ bị bệnh nặng hơn vì ăn uống không đủ dinh dưỡng, bệnh lâu khỏi.

Tuy nhiên đối với các loại thực phẩm chứa nhiều chất béo như: váng sữa, phô mai… thì không nên cho trẻ ăn. Vì hệ tiêu hóa của trẻ chưa tiêu hóa được nên ăn vào sẽ càng dễ bị tiêu chảy.

Chỉ cho trẻ uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ
Nhiều bậc cha mẹ nghĩ rằng khi trẻ bị bệnh thì nên cho trẻ uống thuốc . Nhưng thuốc chỉ có tác dụng tiêu diệt với vi khuẩn chứ không có tác dụng tiêu diệt virut. Nếu con bạn bị tiêu chảy do Rotavirus, thì dù có uống bao nhiêu thuốc kháng sinh cũng không có tác dụng mà chỉ làm cho trẻ mệt hơn. Bạn chỉ nên dùng kháng sinh chữa tiêu chảy cho con khi có chỉ định của bác sĩ.

Những sai lầm thường mắc phải trong việc dùng thuốc chữa tiêu chảy cho trẻ là: cha mẹ thường mua thuốc chống nôn, cầm đi ngoài cho trẻ uống; hoặc cho trẻ ăn những loại thực phẩm làm cho trẻ ngừng đi ngoài ngay như: lá ổi, hồng xiêm xanh…, nhưng đó chỉ là khỏi bệnh giả tạo và gây ra hậu quả là các tác nhân gây bệnh ở lại trong đường tiêu hóa lâu hơn khiến cho bệnh lâu khỏi, hoặc nặng lên.

Bạn nên thường xuyên rửa tay cho trẻ nhỏ và dạy trẻ lớn thường xuyên rửa tay bằng xà phòng trước khi cầm, nắm thức ăn, trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh… để phòng tránh bệnh. Cách tốt nhất để phòng bệnh cho trẻ bạn nên cho trẻ uống vắc-xin phòng ngừa Rotavirus.

Chăm sóc khi trẻ bị tiêu chảy trong mùa hè
Theo các bác sĩ chuyên khoa nhi, mùa nào trẻ cũng có thể bị đe doạ bởi bệnh tiêu chảy cấp, nhưng tỷ lệ phát sinh bệnh cao nhất là mùa hè. Trẻ nhỏ bị tiêu chảy rất nguy hiểm đến tính mạng nếu không được sơ cứu kịp thời. Tiêu chảy cấp cũng là một trong số loại bệnh có tỷ lệ mắc cao nhất, tử vong cao nhất ở trẻ nhỏ.

Khi bị tiêu chảy, nếu trẻ có những biểu hiện như: Mất nước, mắt hõm sâu, miệng khô, khát nước, khóc không thấy nước mắt, tiểu tiện ít, không muốn ăn và uống nước, nôn mửa nhiều lần, trong 1-2 giờ đồng hồ đại tiện ra nước nhiều lần, trong phân có máu thì ngay lập tức phải đưa đến viện cấp cứu vì trẻ đang bị đe doạ tính mạng.

Chăm sóc khi trẻ bị tiêu chảy
BS Hoàng Lê Phúc, Trưởng Khoa Tiêu Hoá BV Nhi Đồng 1 cho biết, bệnh tiêu chảy thường là do trẻ bị nhiễm virus hoặc vi trùng trong đường ruột. Nếu bé bị tiêu phân lỏng, không có máu thì thường bệnh kéo dài trung bình 5-7 ngày, sau đó tự giới hạn. Tuy nhiên trong giai đoạn trẻ đi ngoàinhiều, có thể gây mất nước và muối. Điều này rất nguy hiểm, trẻ sẽ nhanh chóng bị khô kiệt, thậm chí có thể tử vong nếu không được bù nước thích hợp và kịp thời.

Để tránh bị mất nước, cho trẻ uống thêm nhiều nước đun sôi để nguội, nước khoáng, nước dừa tươi, tránh dùng các loại nước giải khát công nghiệp có nhiều đường, quá ngọt. Có thể dùng dung dịch ORS, nhưng chỉ uống sau tiêu chảy, theo sự hướng dẫn của nhân viên y tế. Cần cho trẻ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng phù hợp với lứa tuổi, nên chia nhỏ bữa ăn làm nhiều lần. Vì bệnh lây qua đường phân-miệng nên để phòng ngừa tiêu chảy cần chú ý giữ vệ sinh ăn uống, bú mẹ hoàn toàn đến 6 tháng tuổi và kéo dài đến 18-24 tháng. Không nên cho trẻ bò lê trên sàn nhà, không nên ngậm tay hoặc ngậm đồ chơi, nên cho trẻ ăn uống bằng cốc, chén, muỗng để dễ vệ sinh, nếu bú bình cần vệ sinh bình kỹ trước mỗi lần bú.

PGS.TS Nguyễn Thị Lâm, Viện Dinh dưỡng Quốc gia khuyến cáo, với trẻ còn đang bú mẹ, nên tăng thêm số lần cho con bú. Nếu đứa trẻ vì mệt không muốn bú mẹ thì tốt nhất là vắt sữa vào một cốc sạch (đã khử trùng) rồi cho con uống sữa đó. Tuy nhiên, người mẹ không được kiêng khem dầu, mỡ vì lý do sợ truyền sang con vì thức ăn của người mẹ có mỡ sẽ làm tăng hấp thu vitamin A,D,E,K. Vì vậy, thành phần của sữa sẽ không thiếu các vitamin này, nhất là vitamin A. Vitamin A làm tăng sức đề kháng của niêm mạc đường tiêu hoá, giúp tiêu chảy ở trẻ khỏi nhanh. Trong sữa mẹ năng lượng do mỡ tạo ra chiếm khoảng 50%. Vì vậy, nếu người mẹ kiêng mỡ sẽ thiếu năng lượng, dễ bị thiếu hụt dinh dưỡng.

Những trẻ tiêu chảy không mất nước có thể điều trị tại nhà và tái khám theo hướng dẫn của nhân viên y tế. Trẻ cần được theo dõi số lần, số lượng, màu sắc phân, khả năng uống bù nước và ăn uống. Cần đưa trẻ đến tái khám tại cơ sở y tế khi trẻ có một trong các dấu hiệu sau: sốt cao liên tục, co giật (làm kinh),nôn nhiều, không ăn uống được, chướng bụng, tiêu phân có máu hoặc khi cha mẹ thấy trẻ nặng hơn (vì tiêu chảy có thể là biểu hiện của một bệnh khác nặng hơn ở ngoài đường tiêu hóa).

BS Hoàng Lê Phúc khuyến cáo, tuyệt đối không dược sử dụng các loại thuốc cầm tiêu chảy ở trẻ em. Tiêu chảy đa phần là do nhiễm trùng ở đường ruột, tiêu phânlỏng cũng là cách bảo vệ cơ thểgiúp thải trừ vi trùng, chất độc. Hơn nữa, điều trị chính bệnh tiêu chảy là phòng mất nước; bù nước và muối nếu trẻ đã mất nước. Các thuốc cầm tiêu chảy là những loại thuốc làm giảm nhu động ruột, liệt ruột làm phân không được thải ra ngoài, trẻ vẫn bị “tiêu chảy” nhưng phân không bài xuất ra ngoài được, ứ lại trong ruột gây chướng bụng, viêm ruột, thậm chí làm tắc ruột, thủng ruột, tử vong.

Thực phẩm giúp bé chống tiêu chảy
Bệnh tiêu chảy rất nguy hiểm, đặc biệt là đối với sức khỏe trẻ em. Ngoài việc sử dụng thuốc để điều trị, bạn cũng đừng quên rằng dinh dưỡng cũng có tác dụng rất tốt. Hãy chọn cho bé những thực phẩm phù hợp nhé.

Đôi khi hiện tượng tiêu chảy ở trẻ ngừng lại thì có thể cũng là lúc trẻ có thể dễ dàng bị táo bón. Khi ấy, bạn cũng muốn hệ tiêu hóa của trẻ trở lại bình thường. Do đó, cha mẹ có thể thực hiện bằng cách cho trẻ kết thân với các thực phẩm sau trong chế độ ăn uống hàng ngày của trẻ cho đến khi hiện tượng tiêu chảy dần lắng xuống.

1. Chuối
Chuối là thực phẩm tuyệt vời để ngừng tiêu chảy cho trẻ. Tuy chuối rất to nhưng chúng lại mềm và không gây kích thích hệ tiêu hóa.

2. Gạo
Gạo cũng được coi là một thực phẩm chống tiêu chảy mà rất nhiều người biết đến và ca ngợi. Bởi vì gạo là thực phẩm khá nhạt, nó cũng giúp giảm thiểu và làm chậm quá trình tiêu chảy diễn ra trong cơ thể bé.

3. Táo
Táo là một loại quả rất dễ tiêu hóa với trẻ, chúng nhiều chất xơ và cung cấp một lượng lớn nước để bù đắp cho lượng nước đã mất đi khi trẻ bị tiêu chảy.

4. Bánh mì
Bánh mì sẽ giúp hấp thụ thêm các axit có trong dạ dày, làm giảm tình trạng axít trong dạ dày từ đó giúp phòng ngừa hữu hiệu bệnh tiêu chảy.
Ngoài chế độ ăn uống nhạt, hoặc cho trẻ uống thức uống bù nước, bạn có thể cho trẻ măm măm các loại thực phẩm sau đây:

Sữa chua: Nếu trẻ bị tiêu chảy do mất cân bằng vi khuẩn thì những vi khuẩn hữu ích trong sữa chua có thể giúp khôi phục sự cân bằng thích hợp này và làm giảm tình trạng tiêu chảy cho con bạn.

Mỳ: cho trẻ ăn một phần nhỏ của những mỳ sợi cũng có thể giúp ổn định dạ dày của con bạn.

Khoai tây luộc: Khoai tây luộc thường khá nhạt mà lại thơm ngon nên sẽ không gây kích thích với ruột của trẻ.

Các thực phẩm trẻ cần tránh khi bị tiêu chảy:
Nếu như bạn vừa cho em bé của bạn kết thân với các thực phẩm trên trong vòng 6h thì tốt nhất bạn nên cho trẻ đang bị tiêu chảy tránh xa các sản phẩm sữa, cà phê, thực phẩm gia vị, thức ăn chiên, dầu hoặc bất kỳ những thực phẩm có chứa đường nào khác. Hãy duy trì một chế độ ăn nhạt cho trẻ cho đến khi bạn cảm thấy trẻ đang khá hơn trong một vài giờ sau đó.

Chế độ ăn cho trẻ tiêu chảy kéo dài
Tiêu chảy kéo dài thường xảy ra ở trẻ dưới 18 tháng tuổi. Nguy cơ một đợt tiêu chảy cấp trở thành tiêu chảy kéo dài giảm dần theo tuổi, trẻ < 1 tuổi là 22%, 1-2 tuổi là 10%, 2-3 tuổi là 7%. Trẻ suy dinh dưỡng khi mắc bệnh tiêu chảy dễ bị tiêu chảy kéo dài. Ơ trẻ suy dinh dưỡng nặng, đang hoặc sau khi mắc sởi hoặc các bệnh do nhiễm virus khác, bệnh nhân bị hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (aids), tiêu chảy kéo dài là một trong những nguyên nhân gây tử vong.

Nguyên nhân gây tiêu chảy kéo dài
Những trẻ không được nuôi bằng sữa mẹ, trẻ không dung nạp Lactoza hoặc dị ứng với protein từ sữa động vật. Ngoài ra, nguyên nhân dẫn đến tiêu chảy kéo dài còn do nhiễm khuẩn từ thức ăn ôi thiu, sai lầm trong chế độ ăn uống; ăn quá nhiều chất đạm, chất bột đường. Do sử dụng thuốc kháng sinh không đúng, kéo dài gây tổn thương niêm mạc ruột, gây loạn khuẩn, sử dụng các thuốc cầm tiêu chảy làm giảm khả năng đào thải vi khuẩn, hạn chế ăn uống, ăn kiêng kéo dài khi bị tiêu chảy cấp.

Các dấu hiệu thường gặp ở trẻ tiêu chảy kéo dài
- Số lần đi ngoài khi giảm, khi tăng.
- Tính chất của phân: Lúc lỏng, lúc đặc, lổn nhổn, có mùi chua, khẳm, màu vàng hoặc xanh, có bọt, nhầy khi không dung nạp đường.
- Phân có thể nhầy hồng hoặc có máu, khi đi tiêu phải rặn, khi trẻ bị tiêu chảy kéo dài sau lỵ.
- Trẻ biếng ăn, khó tiêu, ăn thức ăn lạ dễ bị tiêu chảy lại.
- Biểu hiện toàn thân
+ Trẻ sụt cân, chậm phát triển cân nặng, chiều cao, dẫn đến suy dinh dưỡng nặng nếu trẻ tiêu chảy kéo dài quá lâu.
+ Thiếu vitamin: Dấu hiệu thiếu vitamin nhóm tan trong dầu, mỡ (A, D, E, K): khô mắt, còi xương, xuất huyết.
+ Thiếu các yếu tố vi lượng, muối khoáng như: Kẽm, Selen, Kali, phospho.

Các bệnh nhiễm khuẩn phối hợp
Trẻ thường mắc các bệnh nhiễm khuẩn phối hợp như: Viêm tai giữa, viêm VA mãn, hoặc nhiễm khuẩn tiết niệu, nhiễm khuẩn huyết.

Khi có các bệnh nhiễm khuẩn, phải điều trị các bệnh này thì điều trị tiêu chảy kéo dài mới có kết quả.

Trong tiêu chảy kéo dài, trẻ thường mất nước nhẹ và vừa chỉ bồi phụ nước bằng đường uống.

Tiêu chảy kéo dài là hậu quả của tình trạng rối loạn hấp thu do sự tổn thương niêm mạc ruột tiếp tục và sự hồi phục niêm mạc ruột bị gián đoạn bởi nhiều nguyên nhân gây ra. Hậu quả dẫn tới tình trạng suy dinh dưỡng nặng.

Do khả năng đào thải vi khuẩn giảm, các loại vi khuẩn xâm nhập hoặc bám dính liên tục làm tổn thương các lớp tế bào hấp thu bề mặt niêm mạc ruột như lớp glycocalyx, lớp vi nhung mao và các tế bào hấp thu có chứa rất nhiều men như men tiêu hóa đường discacharidaze, đặc biệt là men lactoze gây tình trạng kém hấp thu đường lactoza.

Chế độ ăn có nhiều chất đường (như lactose, đối với chế độ ăn sữa động vật) làm tăng thẩm thấu cũng như các protein động vật chưa được tiêu hóa hết có thể hấp thu qua niêm mạc ruột bị tổn thương, làm tổn thương nặng thêm và kích thích cơ thể sinh các kháng thể gây dị ứng thức ăn và tổn thương niêm mạc ruột.

Do thiểu năng hấp thu muối mật ở ruột non, các vi khuẩn tăng sinh làm phân hủy muối mật, gây thiểu năng hấp thu các chất béo và lượng lớn muối mật không được hấp thu xuống đại màng gây tiết dịch.

Tiêu chảy kéo dài được coi như là một bệnh dinh dưỡng, liên quan chặt chẽ với tình trạng suy dinh dưỡng và cũng là nguyên nhân chính gây suy dinh dưỡng. Hiện tượng sụt cân trong tiêu chảy kéo dài là do giảm hấp thu các chất dinh dưỡng, do ăn kiêng, do thức ăn có đậm độ năng lượng thấp, do thiếu các vitamin và các yếu tố vi lượng là những chất đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi và đổi mới niêm mạc ruột cũng như tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể.

Chế độ ăn trong tiêu chảy kéo dài
Chế độ dinh dưỡng thích hợp đóng vai trò quan trọng đối với trẻ bị tiêu chảy kéo dài, đồng thời có tác dụng thúc đẩy sự phục hồi sớm niêm mạc ruột. Chế độ dinh dưỡng đúng được biểu hiện bằng sự tăng cân ngay cả trong khi trẻ bị tiêu chảy.

Nguyên tắc xây dựng chế độ ăn trong tiêu chảy kéo dài:
Giảm tạm thời số lượng sữa động vật hoặc đường lactose trong sữa trong chế độ ăn.

Cung cấp đầy đủ năng lượng, protein, vitamin và các yếu tố vi lượng để tái tạo và phục hồi niêm mạc ruột bị tổn thương, cải thiện tình trạng dinh dưỡng toàn thân.

Không cho trẻ ăn các loại thức ăn, nước uống làm tăng thêm tiêu chảy như thức ăn thô, thức ăn chứa nhiều đường, chất béo, các loại nước giải khát công nghiệp.

Dùng các loại thức ăn sẵn có như gạo, khoai, chế biến dưới dạng mềm, lỏng dễ tiêu hóa như bột, cháo, súp.

Chọn các loại thực phẩm giàu chất đạm như thịt, cá, trứng, sữa…

Uống và ăn thêm quả tươi để cung cấp các vitamin và muối khoáng.

Trẻ dưới 6 tháng tuổi
- Tiếp tục cho trẻ bú mẹ, bú nhiều lần, mẹ không nên ăn kiêng.
- Nếu mẹ không có sữa: Dùng các loại sữa không có đường lactose, hoặc các loại sữa đã lên men: sữa chua hoặc dùng sữa đậu tương (đậu nành). Sữa chua phải được làm từ loại sữa dành cho trẻ dưới 6 tháng tuổi.

Trẻ từ 6-12 tháng tuổi
- Tiếp tục bú mẹ.
- Pha sữa động vật bằng nước cháo làm giảm 5% nồng độ đường lactose hoặc cho trẻ ăn sữa chua, sữa đậu tương.
- Đảm bảo thức ăn bổ sung như bột, cháo xay nấu với thịt, cá, trứng, rau xanh và dầu mỡ. Khi chế biến, đảm bảo độ nhớt giảm, dễ tiêu hóa, cân đối đạm, mỡ, đường, tránh tăng áp lực thẩm thấu.
- Cho ăn nhiều bữa trong ngày (ít nhất 6 bữa).

Trẻ từ 1 tuổi trở lên
- Bú mẹ và ăn thêm sữa động vật.
- Chế biến thức ăn dưới dạng cháo, súp từ gạo, khoai, rau, đậu đỗ.
- Đảm bảo 50% năng lượng từ các thức ăn sam, còn 50% từ sữa hoặc sản phẩm sữa, đảm bảo năng lượng 110kcal/kg/24giờ.
- Khi tiêu chảy khỏi được 1 tuần thì mới chuyển dần về chế độ ăn bình thường theo tuổi.
- Nếu trẻ đang bú mẹ, ngoài các bữa cháo, súp cho trẻ bú mẹ nhiều hơn bình thường, mẹ không phải kiêng khem trong ăn uống (chỉ kiêng ăn thức ăn có nhiều đường nếu như trẻ tiêu chảy phân bọt và nhầy, có mùi chua).
- Nếu ăn sữa bò trẻ tiêu chảy tăng lên thì chỉ ăn sữa chua hoặc sữa đậu nành hoặc dùng loại sữa không có lactose.
- Các loại súp đều phải xay nát hoặc nghiền nhỏ để trẻ dễ tiêu hóa, hấp thu.

Bù nước và điện giải
- Nếu trẻ có dấu hiệu mất nước cần bù nước và điện giải bằng đường uống.
- Đối với trẻ bị suy dinh dưỡng, khi đánh giá dấu hiệu mất nước khó, vì vậy song song với chế độ ăn cần phải cho trẻ uống ORS hoặc các dung dịch điều trị tiêu chảy như nước cháo, nước cà rốt, nước dừa…
- Cung cấp cho trẻ các loại vitamin và muối khoáng, các loại vitamin nhóm B và vitamin C, các vitamin tan trong dầu: A, D, E, K và các yếu tố vi lượng như: Kẽm, sắt, đồng, selen, acid Folic dưới dạng thuốc nước (Hydrosol, Nutroplex, Dynavit, Alvityl…) theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Dinh dưỡng có thể giúp giảm tiêu chảy ở trẻ em
Tiêu chảy là một bệnh lây truyền theo đường tiêu hoá, trong đó mầm bệnh từ phân nhiễm bệnh lây truyền qua thức ăn, nước uống, bàn tay, dụng cụ, ruồi nhặng nhiễm bẩn vào cơ thể qua miệng. Mầm bệnh gây tiêu chảy có rất nhiều loại, nhưng rotavirút là nguyên nhân thường gặp nhất ở trẻ nhỏ.

Tiêu chảy, dinh dưỡng và vòng bệnh luẩn quẩn
Khi trẻ bị tiêu chảy, nôn chớ chán ăn sẽ làm giảm lượng thức ăn, các mầm bệnh tăng cường sử dụng các chất dinh dưỡng, cơ thể tăng cường tiêu thụ năng lượng để chống đỡ bệnh nên nhu cầu năng lượng tăng cao. Trong khi đó, do ruột bị tổn thương do độc tố của vi khuẩn gây bệnh khiến khả năng hấp thu các chất dinh dưỡng bị giảm sút (ví dụ như đường lactose). Hậu quả là tình trạng dinh dưỡng của trẻ bị suy giảm, dẫn tới sức đề kháng của trẻ cũng bị yếu đi và trẻ lại càng dễ bị mắc các bệnh nhiễm khuẩn hơn. Vòng luẩn quẩn bệnh lý trên nếu cứ tiếp diễn sẽ dần dần dẫn trẻ tới tử vong.

Dinh dưỡng chính là chìa khóa giúp trẻ đối phó với tiêu chảy

Dinh dưỡng cho thấy vai trò rất quan trọng trong đối phó và giảm nguy cơ tiêu chảy. Bên cạnh cho trẻ uống bồi phụ nước điện giải, một chế độ ăn đúng, đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng giúp trẻ phục hồi cân nặng nhanh sau tiêu chảy.

Trái với quan niệm sai lầm trước đây là kiêng khem hoặc cho trẻ ăn ít khi tiêu chảy vì sợ “khó tiêu”, các bà mẹ cần phải tiếp tục cho trẻ ăn nhằm đảm bảo đủ dưỡng chất để trẻ không rơi vào tình trạng suy dinh dưỡng.

Ở trẻ nhũ nhi, mẹ vẫn phải tiếp tục cho bú mẹ, thậm trí bú mẹ càng nhiều càng tốt. Sữa mẹ là một nguồn dinh dưỡng vô giá đối với trẻ, cung cấp các dưỡng chất dễ tiêu hóa, sạch sẽ, an toàn và rất giàu các chất kháng khuẩn như các kháng thể, các bạch cầu, các vi khuẩn có lợi giúp tăng cường đề kháng cho trẻ, và tất nhiên, nhờ vậy trẻ mau lành bệnh. Nếu trẻ bú bình vẫn tiếp tục cho trẻ bú nhưng cần kiểm tra lại các nguyên tắc vệ sinh khi pha sữa như tiệt trùng chai và vú,có thể cho trẻ ăn thìa và cốc để dễ dàng vệ sinh hơn. Khi lựa chọn sữa công thức cần để ý đến các thành phần có tác dụng tăng cường bảo vệ miễn dịch ví dụ như các probiotics là các vi khuẩn có lợi (Ví dụ như bifidobacteria và lactobacillus).

Đối với trẻ nhỏ dưới 3 tháng tuổi, trẻ suy dinh dưỡng khi thấy phân lỏng hơn, nhiều bọt và chua hơn khi cho trẻ ăn sữa thường tức là có hiện tương bất dung nạp lactose sau tiêu chảy thì nên cho trẻ ăn sữa không có lactose trong 5-7 ngày cho đến khi phân đặc lại. Tuy nhiên các bà mẹ cần lưu ý nên trở về ăn sữa thường một cách từ từ để ruột hồi phục dần dần tránh tiêu chảy tái phát lại do ruột chưa dung nạp tốt với đường lactose.

Đối với trẻ đã bắt đầu ăn dặm cần tiếp tục cho trẻ ăn các thức ăn bình thường của trẻ, cháo, thịt, rau, quả củ, sữa chua, trái cây… Cần chọn các thức ăn dễ tiêu, chia nhỏ bữa ăn nếu trẻ chưa ăn ngon miệng, vẫn có thể cho trẻ ăn dầu. Không nên bắt trẻ nhịn ăn hoặc chỉ cho ăn cháo muối, sẽ làm trẻ kéo dài tiêu chảy và suy dinh dưỡng. Khi trẻ đã bớt tiêu chảy và ăn ngon miệng trở lại cho trẻ ăn tăng dần thêm bữa và thêm số lượng thức ăn để trẻ có thể bù lại phần năng lượng thiếu hụt khi bị tiêu chảy, giúp cơ thể tăng cân bình thường và đề phòng suy dinh dưỡng.

Ngoài ra, ăn uống sạch sẽ an toàn sẽ giúp khống chế được nguy cơ mắc tiêu chảy. Thực tế đã chứng minh ở trẻ được bú mẹ, mẹ rửa tay sạch trước khi chế biến thức ăn cho trẻ, dụng cụ cho trẻ ăn được tiệt trùng trước khi đựng thức ăn cho trẻ, thực phẩm an toàn sạch sẽ, tỷ lệ mắc tiêu chảy thấp hơn nhiều so với những trường hợp không được bú mẹ, không thực hiện nghiêm túc quy tắc vệ sinh khi nuôi trẻ. Phòng ngừa tiêu chảy bằng biện pháp vệ sinh dinh dưỡng sẽ giúp chúng ta khống chế được bệnh tiêu chảy.

Khi nào gọi là trẻ bị tiêu chảy kéo dài? Cách điều trị
Hỏi bác sỹ: Con tôi được 3 tháng 20 ngày, cháu bắt đầu bị tiêu chảy cách đây 20 ngày, thời gian đầu cháu đi 1 ngày 5, 6 lần, thường có ít một, có lúc nhầy, có lúc có bọt, tôi cho cháu uống bù nước và antibio, cháu đỡ hơn, nhưng chỉ được 1, 2 ngày cháu lại bị, cứ như vậy, cách 2, 3 ngày cháu lại bị 1 lần, bây giờ ngày cháu đi 2, 3 lần, phân không nhầy nhưng lỏng .Tôi rất lo không biết phải làm thế nào để cháu trở lại bình thường (Vũ Thị Huệ)

Trả lời của bác sỹ nhi khoa:
Với trẻ có đi ngoài nhiều hơn 3 lần trong ngày và kéo dài trên 14 ngày thì là trẻ bị tiêu chảy kéo dài.

Có rất nhiều nguyên nhân khiến trẻ bị tiêu chảy kéo dài đó là: Thường gặp ở trẻ dưới 18 tháng, trẻ suy dinh dưỡng, trẻ giảm miễn dịch, trẻ thường xuyên mắc nhiều đợt tiêu chảy cấp, hoặc do trẻ ăn sữa nhân tạo, do sử dụng kháng sinh không đúng chỉ định gây tổn thương niêm mạc ruột, rối loạn vi khuẩn. Do sử dụng thuốc cầm ỉa, cầm nôn làm giảm khả năng đào thải vi khuẩn hoặc hạn chế ăn uống, ăn kiêng kéo dài khi trẻ bị tiêu chảy cấp cũng có thể làm kéo dài thời gian tiêu chảy.

Điều trị tiêu chảy kéo dài ở trẻ dưới 06 tháng như thế nào?
Nên cho trẻ bú sữa mẹ càng nhiều càng tốt, vì sữa mẹ có chứa nhiều kháng thể giúp trẻ chống đỡ bệnh tật tốt.

Nếu trẻ ăn sữa nhân tạo thì bạn nên tạm thời dừng sữa đang ăn lại mà thay vào đó là một loại sữa dành cho trẻ bị tiêu chảy (sữa không có đường lactose) hoặc sữa mà có đường lactose đã lên men hoặc tạm thời giảm hay pha loãng số lượng sữa đang sử dụng.

Nếu trẻ có mất nước thì phải cho trẻ bù nước điện giải bằng dung dịch Osezol và nên cho trẻ đi bệnh viện nếu thấy các dấu hiệu sau: Tình trạng tiêu chảy của trẻ không được cải thiện, hoặc trẻ vật vã kích thích hoặc mệt nhiều, bú kém, nôn nhiều, ỉa nhiều nước, có sốt, đái ít, chi lạnh, mắt trũng, phân có máu…

Với trẻ đã bắt đầu ăn bổ sung, nên cho trẻ ăn đầy đủ thức ăn cung cấp năng lượng, đạm, vitamin và các nguyên tố vi lượng như vitaminA, sắt, acide folic, kẽm để cơ thể nhanh chóng phục hồi tổn thương niêm mạc ruột

Cho trẻ ăn bột phối hợp với đậu đỗ hoặc thịt gà nạc cho thêm cà rốt và dầu ăn thực vật, tránh sử dụng các thức ăn, đồ uống quá mặn hoặc quá ngọt vì như thế dễ làm kéo dài thêm thời gian tiêu chảy.

Ăn tăng trong thời gian hồi phục để điều trị tình trạng suy dinh dưỡng hay gặp sau tiêu chảy kéo dài

Kháng sinh chỉ dùng cho trẻ khi điều trị lị, tức là phân có nhày máu, cấy phân dương tính với vi khuẩn lị hoặc được bác sĩ chỉ định trong các trường hợp có nhiếm khuẩn phối hợp như viêm đường tiết niệu, viêm phổi, …

Hiện tại như chị nói tức là trẻ đã hết tiêu chảy, chị nên chú ý nhiều đến chế độ dinh dưỡng cho bé như đã gợi ý ở trên và nếu chị cho bé bú sữa mẹ thì cũng chú ý tăng cường nguồn sữa của mình bằng cách chị nên ăn uống nhiều chất dinh dưỡng, uống nhiều nước hơn, ngủ đủ giấc và tránh căng thăng thần kinh.

Khi nào cần đưa trẻ bị tiêu chảy đến bệnh viện?
Hỏi: Xin bác sĩ cho biết, đối với trẻ bị tiêu chảy thì trong trường hợp nào nên cho trẻ đến bệnh viện để điều trị? Xin cảm ơn bác sĩ!

Trả lời của bác sỹ nhi khoa:
Ở trẻ em, tiêu chảy là bệnh thường gặp, trong cả thời tiết nóng cũng như lạnh. Tiêu chảy có thể là một phản ứng có lợi của cơ thể để tống những chất lạ có hại cho cơ thể như độc tố hoặc các men do vi khuẩn gây hại tiết ra khỏi cơ thể theo cơ chế lấy nước trong cơ thể đưa vào ruột để việc thải chất độc được dễ dàng hơn. Nhưng tiêu chảy lại gây ra hiện tượng mất nước trong cơ thể nên ưu tiên hàng đầu là bù nước và chất điện giải, sử dụng men vi sinh để cân bằng vi sinh vật đường ruột vì thực chất men vi sinh là những vi khuẩn sống có lợi được đông khô, khi vào ruột chúng sẽ sinh sôi nhanh chóng để tạo ra sự trấn áp với vi khuẩn có hại. Tuy nhiên, nếu tiêu chảy kéo dài trên 2 ngày chưa thuyên giảm thì cần đưa trẻ đến bệnh viện khám ngay để tìm nguyên nhân và có biện pháp xử trí kịp thời. Ngoài ra, khi thấy trẻ có một trong những biểu hiện như phân trẻ có lẫn máu, khi sờ nắn bụng thấy đau (trẻ khóc), nôn nhiều, không thể cho trẻ ăn uống được hoặc khi trẻ đã có dấu hiệu mất nước nặng như da nhăn, mắt lõm, đi tiểu rất ít, thóp lõm, khóc không có nước mắt cũng cần cho trẻ đến ngay bệnh viện để được bác sĩ thăm khám và điều trị.

Đưa bé đi khám bác sĩ khi có một trong những triệu chứng sau:
- Tiêu chảy kéo dài trên 2 ngày mà không thuyên giảm.
- Phân bé có lẫn máu. Máu có thể màu đỏ tươi, hồng, hoặc nâu đen lẫn nhầy như mũi.
- Bụng đau khi sờ ấn.
- Nôn ói nhiều, không thể cho ăn uống được.
- Có dấu hiệu mất nước nặng như: da nhăn, mắt lõm, khóc không có nước mắt, thóp lõm, tiểu rất ít, lừ đừ, da nổi bông.
- Bé bị tiêu chảy không rõ nguyên nhân, xin bác sỹ tư vấn

Hỏi: Con gái tôi mới hơn 5 tháng tuổi, cháu chỉ bú mẹ và bú thêm sữa bình, chứ không ăn uống gì khác. Thế nhưng chẳng hiểu sau cháu vẫn bị tiêu chảy. Xin bác sỹ tư vấn giúp vì sao con tôi hay hay bị tiêu chảy như vậy?

Trả lời của bác sỹ nhi khoa: Chào bạn, hiện tượng tiêu chảy là khi bé đi tiêu phân lỏng trên 3 lần 1 ngày. Phương pháp chung là bạn nên tiếp tục cho bú bình thường và tăng số lần bú để trẻ tiêu chảy ít hơn, nhanh khỏi hơn. Trường hợp có cả bú bình thì nên cho trẻ ăn các loại sữa không có đường lactose, hoặc các loại sữa đã lên men như sữa chua (loại dành cho trẻ dưới 6 tháng tuổi) hoặc sữa đậu tương.

Nếu con bạn thật sự bị tiêu chảy và thường xuyên, bạn nên đưa cháu đến cơ sở y tế để khám tìm nguyên nhân và có lời khuyên chính xác hơn.
Bé 2 tuổi hay bị tiêu chảy khi uống sữa

Hỏi: Bé 2 tuổi hay bị tiêu chảy khi uống sữa. Vậy em phải làm sao ạ? Cảm ơn bác sĩ

Trả lời của bác sỹ nhi khoa: Nếu bé bị tiêu chảy sau khi uống sữa bạn nên cho bé uống có thể cho bé uống nhiều cữ sữa với số lượng ít hơn 100 ml mỗi cữ hoặc cho bé bú sữa ngay sau khi ăn. Nếu không cải thiện thì nhiều khả năng con bạn bị bất dung nạp lactose. Khi đó bạn có thể dùng sữa không có đường lactose (lactose free) hoặc sữa đậu nành. Nếu vẫn tiếp tục không cải thiện sau 2 ngày thì bạn nên mang bé đến cơ sở y tế khám.

Trên đây là cách chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cấp tại nhà an toàn đơn giản mà các bậc phụ huynh có thể áp dụng để nhanh chóng phục hồi sức khỏe cho bé yêu của mình đấy.

Xem tất cả bài viết thuộc mục: Chăm con bị ốm