KIẾN THỨC NUÔI DẬY CON PHÁT TRIỂN TOÀN DIỆN

Trong cuộc sống, những sự kiện bất ngờ, khủng khiếp có thể đến với bất kỳ ai, ở vào bất cứ độ tuổi nào, tại bất cứ nơi đâu. 

Tuy nhiên, đối với trẻ em, mức độ ảnh hưởng của khủng hoảng tâm lý thường nặng nề, nghiêm trọng hơn và có thể dẫn đến một khởi đầu “ảm đạm” cho cuộc đời của đứa trẻ đó.

Tại sao trẻ em dễ bị khủng hoảng tâm lý ?
Trẻ em là đối tượng dễ bị khủng hoảng tâm lý là do trẻ dễ tổn thương, thiếu khả năng thích ứng với thử thách, trải nghiệm sống chưa nhiều, kỹ năng sống chuẩn bị chưa tốt.

Theo bác sĩ Nguyễn Minh Mẫn - Phòng khám Tâm lý Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, cuộc sống tất bật, nhiều cha mẹ thiếu quan tâm trẻ đúng mức, trợ giúp trẻ chưa tích cực, hoặc có khi không nhận ra những biểu hiện của khủng hoảng tâm lý, nên chưa biết cách xử trí và can thiệp thích hợp. Thêm vào đó, việc chuẩn bị cho trẻ kỹ năng phòng ngừa khủng hoảng chưa được đề cập nhiều trong giáo dục từ gia đình và trường học nên ngày càng có nhiều đứa trẻ bị khủng hoảng tâm lý.

Thông thường những yếu tố gây khủng hoảng tâm lý cho trẻ gồm: bị bạo hành, bị hiếp dâm, bị lạm dụng tình dục, bị cướp trói, nhốt trong hầm tối, trong rừng, bị tra tấn, khủng bố, bị bắt cóc, buôn bán cho các nhà chứa, thoát chết sau tai nạn lật xe, chìm tàu, rơi máy bay, thảm họa, động đất, thiên tai, bão lũ, cháy nổ, ngã từ trên cao, bị đuối nước, bị xe cán, hoặc chứng kiến các sự kiện khủng khiếp như: người thân qua đời, bị tai nạn, bị hành hạ, hãm hiếp ngay trước mắt, chứng kiến người thân, bạn bè tự tử; mất đột ngột một phần cơ thể...

Nhận biết trẻ bị khủng hoảng tâm lý
Tùy thuộc vào lứa tuổi, sự hiểu biết cuộc sống, khả năng thích ứng với thử thách mà trẻ có những biểu hiện khủng hoảng tâm lý khác nhau. Do đó, việc quan sát, nhận biết sớm nhằm đánh giá những “dấu hiệu bất thường” của trẻ sau khi trải qua biến cố khủng khiếp là việc tối cần thiết để có biện pháp can thiệp thích hợp, giúp trẻ sớm vượt qua khủng hoảng, hòa nhập với cuộc sống, tránh hậu quả lâu dài vì tổn thương tâm lý. Các “dấu hiệu bất thường” có thể gặp ở trẻ thường được chia làm 3 giai đoạn.

Giai đoạn đầu (ngay hoặc sau khi xảy ra một sự kiện khủng khiếp, trẻ chứng kiến hoặc chính trẻ phải trải qua biến cố đó), trẻ dưới một vài tuổi thường chưa nhận thức được tính nguy hiểm của sự kiện gây ra khủng hoảng, nên những phản ứng với khủng hoảng, thường chỉ khóc ré, hoảng sợ, hay giật mình, khóc mớ khi ngủ. Trẻ lớn hơn, có biểu hiện run sợ, tái mặt, có thể tiểu vãi ra quần, la khóc, kích động, chạy trốn người lạ...

Giai đoạn diễn biến: Trẻ nhỏ thường ít có diễn biến tâm lý bất thường, nếu nguyên nhân gây khủng hoảng đã chấm dứt. Đôi khi, trẻ có thể gặp ác mộng, ngủ mớ, rụt rè, nhút nhát, sợ người lạ, hoảng sợ khi gặp đối tượng gây bạo hành, nhất là khi nguyên nhân gây khủng hoảng tái lập. Trong khi đó, trẻ lớn có thể bị rối loạn cảm xúc: sợ hãi, tách rời, kích động, dễ giận dữ, lo âu, hoảng loạn, mặc cảm tội lỗi; trẻ cũng có thể bị rối loạn hành vi: né tránh tiếp xúc với người khác, cách ly xã hội, tránh đến những nơi gây ra khủng hoảng trước đây, tránh những hoạt động gợi nhớ khủng hoảng quá khứ, mất hứng thú trong học tập hoặc các hoạt động thường ngày vốn dĩ trẻ vẫn từng tham gia trước đây. Tư duy của trẻ trở nên chậm chạp, mất tập trung, đờ đẫn, hay nhầm lẫn, hay quên, ngủ mớ, gặp ác mộng, tưởng tượng, suy diễn theo chiều hướng tiêu cực, để rồi lo âu, sợ sệt, hoang mang. Thể chất của trẻ cũng bị ảnh hưởng từ hậu quả của khủng hoảng tâm lý. Trẻ khó ngủ, sợ ngủ gặp ác mộng, hay giật mình, tiểu dầm, mệt mỏi, uể oải, đau mỏi toàn thân một cách mơ hồ, ăn uống kém, kém hấp thu và kiệt sức dần...

Giai đoạn kết thúc: Nếu được phát hiện và xử trí thích hợp, được trợ giúp tích cực từ gia đình, nhà trường, xã hội, các tổ chức xã hội chuyên nghiệp, có khi cần đến chuyên gia tâm lý, sẽ giúp trẻ sớm cải thiện tình trạng tâm lý bất ổn, vượt qua khủng hoảng, hòa nhập cộng đồng. Ngược lại, nếu trẻ không được quan tâm đúng mức, không được trợ giúp tích cực, ký ức khủng hoảng từ tiềm thức cứ “bơm” vào nhận thức của trẻ, đẩy trẻ rơi vào trạng thái tổn thương tâm lý có thể nặng nề, ảnh hưởng đến việc hình thành nhân cách trẻ và hiệu quả học tập cũng như chất lượng sống sau này.

Xử trí
Theo bác sĩ Nguyễn Minh Mẫn, để xử trí những trường hợp trẻ bị khủng hoảng tâm lý, cần giúp trẻ tách hẳn khỏi tình huống, sự kiện gây khủng hoảng càng sớm càng tốt; chữa triệu chứng tổn hại cơ thể về mặt thể chất như giảm đau, kháng viêm, chữa trị, chăm sóc vết thương do tai nạn, bỏng, bạo hành, hiếp dâm...; cho trẻ thuốc an thần, gây ngủ trong vài ngày đầu, nâng đỡ về mặt thể chất, bồi dưỡng cho trẻ để giúp trẻ sớm lấy lại sức; dùng biện pháp tâm lý trị liệu thích hợp cho trẻ trong những trường hợp hoảng loạn nhiều, kéo dài trên một tuần, đặc biệt ở những trẻ lớn, vốn có tính hay lo sợ, nhút nhát, những trẻ bị khủng hoảng nặng nề từ một số tình huống đặc biệt như bạo hành, hiếp dâm, tai nạn giao thông, cướp bóc, khủng bố...; tránh la mắng trẻ khi trẻ nghĩ về sự kiện gây khủng hoảng; hạn chế khoét sâu vào nỗi đau của trẻ bằng nhiếc móc, đổ thừa; tránh bắt trẻ kể lại sự việc khủng khiếp đã xảy ra, trừ khi trẻ tự mình kể lại chuyện đó, nên tôn trọng phản ứng của trẻ; tránh những phản ứng thái quá của người lớn trước mặt trẻ như nổi giận, văng tục, hăm dọa... đối với đối tượng gây hại cho trẻ.

Ở những trẻ lớn, cha mẹ cần để ý dặn trẻ tránh lạm dụng rượu, ma túy để ứng phó với đau buồn. Người nhà, bè bạn, thầy cô, xã hội cần tránh “nhắc lại”, hay vô tình “làm mới” ký ức đau buồn của trẻ, tránh ruồng bỏ, khinh khi trẻ. Người lớn luôn ở bên trẻ sau khi xảy ra khủng hoảng, để giúp trẻ cảm thấy không bơ vơ, đơn độc đối phó với sang chấn. Cố gắng giúp trẻ duy trì nền nếp sinh hoạt hằng ngày như trước khi xảy ra khủng hoảng. Giải thích về khủng hoảng cho trẻ cần chọn lọc, rất vắn tắt, cố gắng “bình thường hóa” sự kiện, đừng “đào sâu” quá những tình huống khủng hoảng đã xảy ra. Tạo điều kiện đưa trẻ đi du lịch, giải trí, nghe nhạc vui tươi, tập thể dục thích hợp, giúp trẻ nguôi ngoai dần nỗi đau. Đồng hành cùng trẻ, huấn luyện trẻ những kỹ năng nhìn nhận, chấp nhận và thích ứng với khủng hoảng, đối phó tích cực với khủng hoảng nhằm giúp trẻ vượt qua khủng hoảng một cách bền vững. Ở điểm này, có thể vai trò của chuyên gia tâm lý thật sự cần thiết.

Xem tất cả bài viết thuộc mục: Kinh nghiệm dạy con